Λέρος: Το νησί των εκπλήξεων!

Με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, πλούσια ιστορία, αλλά και ωραίες θάλασσες, φιλόξενα καταλύματα και εξαιρετικό φαγητό, η «παρεξηγημένη» Δωδεκανήσια μάς προσκαλεί να τη γνωρίσουμε και να την αγαπήσουμε.

Ο Γιάννης είναι τσαμπουνιέρης και μαντιναδόρος και τον γνωρίζουμε όχι σε κάποιο γλέντι, αλλά στο μαντρί του αδελφού του Γιακουμή και της νύφης του Ξένιας, που μαζί με τον γιο τους Νικόλα έχουν εδώ, στο Παρθένι της Λέρου, περί τα 170 - 180 αιγοπρόβατα, 2 - 3 μουλάρια και μια πρόχειρη σχετικά εγκατάσταση (που καθόλου πρόχειρη δεν είναι στην πραγματικότητα) με κουζίνα, καθιστικό, αλλά και χώρο όπου τυροκομούν. Η οικογένεια κερδίζει τα προς το ζην από το γάλα και τα τυριά που παράγει και πουλάει, ενώ, αγαπημένοι και ευτυχισμένοι, όπως δηλώνουν αλλά και φαίνονται ότι είναι («αν βρεις καλό συνέταιρο...», χαμογελάει με νόημα ο Γιακουμής), περνούν τη ζωή τους στη Λέρο, φέρνοντας στο νου πολλών εξ ημών μνήμες από τα παλιά. Ο Γιάννης, πάλι, ως καλός τσαμπουνιέρης, είναι ιδιαίτερα δραστήριος, συμμετέχοντας σε γλέντια ανά την Ελλάδα και δείχνοντας μια ιδιαίτερη προτίμηση στην Κρήτη και την κρητική μουσική παράδοση. Ολοι τους εξαιρετικά φιλόξενοι, μας άνοιξαν το σπίτι τους, μας είπαν τις ιστορίες τους και μας έδωσαν μια εικόνα του νησιού, που ξεφεύγει από την αμιγώς τουριστική. Και μας άρεσε. Και σας τη μεταφέρουμε, αναφέρει η Κυριακή Βασσάλου με άρθρο της στην Καθημερινή.

 Γιατί η Λέρος, κατά τ' άλλα, με το αεροδρόμιο, το λιμάνι της και με τακτική σύνδεση με τον Πειραιά ακτοπλοϊκώς και την Αθήνα αεροπορικώς, έχει αρκετό τουρισμό -και μάλιστα επαναλαμβανόμενο- και καλή υποδομή. Το θέμα για να έρθει κάποιος έως εδώ είναι να ξεπεράσει την ιστορία με το ψυχιατρικό νοσοκομείο και άρα την... παρεξήγηση όσον αφορά ολόκληρο το νησί. Και μάλλον πρέπει να το κάνει, γιατί, ως τόπος διακοπών, το νησί παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Και ας λειτουργεί ακόμα με λίγα, πολύ λίγα άτομα (και θέλουμε να πιστεύουμε με καλές πια συνθήκες) το ψυχιατρείο. Αυτό είναι ένα θέμα που θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε ξεχωριστά, οπότε το προσπερνάμε, με ένα κλικ μόνο από μακριά -γιατί η είσοδος απαγορεύεται αυστηρά- στο επιβλητικό κτίριο που το στεγάζει στο Λακκί. Και η περιήγηση αρχίζει.

 Ανάμεσα στην Πάτμο και την Κάλυμνο, η Λέρος έχει έκταση 53 τετρ. χλμ. -δεν είναι και τεράστια, δηλαδή- και πληθυσμό που σήμερα πιθανόν να ξεπερνά τους 8.207 κατοίκους (απογραφή 2001), οι περισσότεροι από τους οποίους είναι συγκεντρωμένοι στο Λακκί και στους τρεις μεγάλους οικισμούς, που είναι ενωμένοι μεταξύ τους: τον Πλάτανο, την Αγία Μαρίνα και το Παντέλι. Είναι δε από τα πλέον κεντρικά νησιά του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων με ζωή, και μάλιστα ημιαστική σε ένα βαθμό, καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Με τρία αρχιτεκτονικά ρεύματα να συνυπάρχουν, βλέπουμε κτίρια ιταλικά, νεοκλασικά και αιγαιοπελαγίτικα. Και βεβαίως, από οικισμό σε οικισμό, από το Λακκί στην Αγία Μαρίνα -για παράδειγμα-, που είναι και οι πολυπληθέστεροι, το τοπίο αλλάζει εντελώς. Για τα τυπικά αιγαιοπελαγίτικα σπίτια, που θα διακρίνετε κάνοντας μια βόλτα στα στενά της Αγίας Μαρίνας και αλλού, δεν έχουμε να πούμε κάποια ιδιαίτερη ιστορία. Σε ό,τι αφορά τα νεοκλασικά, πάλι, τα περισσότερα από αυτά τα έχτισαν Αιγυπτιώτες, Ελληνες μετανάστες του 19ου αιώνα, οι οποίοι επέστρεφαν στο νησί για διακοπές και έφτιαχναν τα εντυπωσιακά αυτά αρχοντικά, προορίζοντάς τα για την πρωτοκόρη τους. Υπήρχε, μάλιστα, έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των οικογενειών για το ποια θα χτίσει καλύτερο σπίτι και εκκλησία! Οσο για τα ιταλικά, που πραγματικά θα σας εντυπωσιάσουν στο Λακκί, τα έχτισαν οι Ιταλοί την περίοδο των τριάντα και κάτι ετών που παρέμειναν στα Δωδεκάνησα, από το 1912 που τα κατέλαβαν ώς το 1945, οπότε απελευθερώθηκαν. Στις ιστορικές πηγές διαβάζουμε ότι στη Λέρο τη δεκαετία του '30 οι ιταλικές Αρχές έχτισαν την πόλη Portolago σύμφωνα με τα κριτήρια του νέου μοντέλου ιταλικής πολεοδομίας. Σήμερα, το Λακκί, όπως το ονόμασαν στη συνέχεια οι Ελληνες, αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της ιταλικής ορθολογιστικής αρχιτεκτονικής. Η Αγορά, το κινηματοθέατρο και το δημοτικό σχολείο είναι ορισμένα μόνο από αυτά που πρέπει να δείτε και να φωτογραφίσετε, ενώ αξίζει να σημειώσουμε, με την ευκαιρία, ότι το Λακκί έχει και άλλο ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: είναι ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια στη Μεσόγειο Θάλασσα.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ, ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ, ΚΟΛΥΜΠΙ

 Με ζωντανά χρώματα στα κτίρια, ψηλούς ευκάλυπτους να προσφέρουν τη σκιά τους σε πολλούς απ' τους δρόμους του νησιού, ειδικά όσο πλησιάζουμε προς τους οικισμούς, και πάμπολλες βέσπες (να, η ιταλική επιρροή!) να κυκλοφορούν εδώ κι εκεί (μαζί με τα αυτοκίνητα φυσικά - και πρέπει, με την ευκαιρία, να σημειώσουμε ότι η οδήγηση στο νησί θέλει προσοχή) στη Λέρο δεν θα χρειαστεί να διανύσετε πολλά χιλιόμετρα. Οι αποστάσεις είναι πραγματικά μικρές. Καλό είναι, ωστόσο, να φτιάξετε ένα πρόγραμμα ώστε να προλάβετε να δείτε τα βασικά αξιοθέατα του νησιού -που δεν είναι και λίγα-, αλλά και να κάνετε τα μπάνια σας και φυσικά να γευτείτε τις υπέροχες μαγειρικές ορισμένων εστιατορίων που μπαίνουν στη λίστα με τα καλύτερα της χώρας!

Ξεκινώντας από τους οικισμούς, και προσπερνώντας το Λακκί για το οποίο μιλήσαμε παραπάνω, ο Πλάτανος είναι αμφιθεατρικά χτισμένος κάτω από το κάστρο, με παραδοσιακά σπίτια, γραφικά σοκάκια και μια πολυσύχναστη πλατεία με έναν... πλάτανο στη μέση. Εδώ βρίσκεται και το δημαρχείο του νησιού, καθώς ο Πλάτανος απολαμβάνει τον τίτλο της πρωτεύουσας. Μια και έχει λίγη ανηφόρα, αξίζει να έρθετε και να περπατήσετε απογευματάκι, συνδυάζοντάς το και με μια επίσκεψη στο κάστρο της Παναγίας πάνω στο λόφο Απιτίκι (από την ομώνυμη εκκλησία που φιλοξενεί εντός του και γιορτάζει κάθε Δεκαπενταύγουστο) για υπέροχες φωτογραφίες, ειδικά όταν ο ήλιος δύει. Ενας ήλιος που στο συγκεκριμένο σημείο δεν φαίνεται να βουτάει στη θάλασσα - όχι, δεν ανταγωνίζεται την Οία της Σαντορίνης, χαρίζει ωστόσο τόσο ωραία χρώματα στον ουρανό του νησιού, που η εικόνα θα σας μείνει αξέχαστη.

 Φεύγοντας από τον περιφερειακό, θα σταματήσετε για μια ακόμα εικόνα στους έξι μύλους που στέκουν μόνοι τους, ψηλά, σε ένα άγριο σε τούτο το σημείο περιβάλλον, πετρώδες και καμένο από τον ήλιο του θέρους.

 Επόμενος σταθμός το πρώτο επίνειο του Πλάτανου, η Αγία Μαρίνα. Γραφικό και περιποιημένο, το δεύτερο λιμάνι του νησιού υποδέχεται τους επισκέπτες με μια μεγάλη παραλιακή οδό γεμάτη καφέ, μπαρ, εστιατόρια και μεταξύ αυτών τον ανακαινισμένο «Αλευρόμυλο», που λειτουργεί ως καφέ και πολυχώρος, με φόντο τα μικρά και μεγάλα σκάφη που βρίσκουν απάνεμο καταφύγιο στη μαρίνα, αλλά και με μια υπαίθρια ψαραγορά που στήνεται τα πρωινά από τους ψαράδες του νησιού. Εδώ συνυπάρχουν αρμονικά από απλά κατάλευκα νησιώτικα σπίτια μέχρι ιδιαίτερα, χρωματιστά και πολύ εντυπωσιακά αρχοντικά, που αξίζει να δείτε.

Το δεύτερο επίνειο του Πλάτανου, ενωμένο και αυτό με τους άλλους δύο οικισμούς, είναι το Παντέλι, στο μυχό του ομώνυμου όρμου, με αμμουδιά και καλή τουριστική υποδομή - εδώ θα έρθετε οπωσδήποτε για να φάτε ψάρι. Ο δε επόμενος όρμος που θα συναντήσετε είναι ο Βρωμόλιθος: οργανωμένη παραλία, με πλούσια βλάστηση και καθαρά νερά. Από εδώ θα πάτε και στο Τουρκοπήγαδο για βουτιές από τα βράχια.

 Στο Κριθώνι συγκεντρώνονται παλιές κατοικίες Λεριών, αλλά και τα καλύτερα ξενοδοχεία, και στα Αλιντα θα έρθετε επειδή είναι η πιο οργανωμένη παραλία του νησιού με ομπρελοξαπλώστες και δυνατότητα για θαλάσσια σπορ, αλλά και επειδή έχει ωραία παραλιακά καφέ, μπαρ και εστιατόρια. Εδώ αξίζει να επισκεφτείτε τον πύργο Μπελένη, όπου στεγάζεται το Δημοτικό Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο «Μανώλης Ησυχος».

 Αλλες επιλογές για κολύμπι κοντά στα Αλιντα είναι στις Παναγιές (δύο παραλίες, η μία με άμμο και η άλλη με βότσαλο) με το ομώνυμο εκκλησάκι, και έπειτα στα Δύο Λισκάρια. Την τελευταία την προτιμούν κυρίως οι νέοι (και όχι μόνο) για το μπιτς μπαρ που διαθέτει. Μετά τα Δύο Λισκάρια, για περισσότερη ησυχία, αναζητήστε την παραλία Κρυφός και επίσης σχετικά κοντά στα Αλιντα την ωραιότατη αμμώδη παραλία της Γούρνας και τις κοντινές επίσης παραλίες του Δρυμώνα και της Κόκκαλης.

 Αλλες παραλίες που θα βρείτε είναι στον Ξηρόκαμπο, το νοτιότερο σημείο της Λέρου, όπου θα έρθετε ούτως ή άλλως για να επισκεφτείτε και το εκκλησάκι της Παναγίας της Καβουράδενας, με τη χαρακτηριστική αγιογραφία με το καβούρι που αγκαλιάζει την Παναγία.

 Στο Λακκί μπορείτε να κολυμπήσετε στην παραλία Κουλούκι, αλλά και να κινηθείτε λίγο πιο πέρα, στην παραλία της Μερικιάς. Εδώ βρίσκεται και το πραγματικά εξαιρετικό Πολεμικό Μουσείο. Αφιερώστε του λίγο από το χρόνο σας και παρακολουθήστε την ταινία που αναφέρεται στην περίφημη μάχη της Λέρου. Αξίζει.

 Από τη Μερικιά, αν συνεχίσετε προς το Κατσούνι, θα βρείτε κι άλλους κολπίσκους για μπάνιο χωρίς πολυκοσμία. Ησυχα -αλλά πιο... οργανωμένα- είναι και στην παραλία Μπλεφούτης, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού. Η παραλία είναι μεγάλη με βότσαλο, έχει σκιές και... αν σας ανοίξει η όρεξη, καλό ψάρι! Κινούμενοι σε αυτή την περιοχή, μπορείτε να φτάσετε ώς το ψαροχώρι Παρθένι, που «βλέπει» στο νησάκι Αρχάγγελος και όπου βρίσκεται και το αεροδρόμιο του νησιού, αλλά και να αναζητήσετε την εκκλησία της Αγίας Κιουράς, την οποία αξίζει να επισκεφτείτε για τις ωραίες και ασυνήθιστες αγιογραφίες της, δημιουργήματα των πολιτικών κρατουμένων της περιόδου της δικτατορίας. Η Αγία Κιουρά έχει χαρακτηριστεί από το υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέο μνημείο. Δικαίως. Επιστρέφοντας τέλος προς τους μεγάλους οικισμούς, κάντε μια στάση στο πολυφωτογραφημένο εκκλησάκι του Αγίου Ισιδώρου.

ΕΝΑΣ ΒΥΘΟΣ ΓΕΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ
 

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Λέρος έζησε μια από τις μεγαλύτερες μάχες στην ανατολική Μεσόγειο, όταν οι Γερμανοί βομβάρδισαν το νησί για να το καταλάβουν από τις συμμαχικές δυνάμεις και τους Ιταλούς, οι οποίοι είχαν συνθηκολογήσει. Η μάχη διήρκεσε περίπου πενήντα ημέρες, από το Σεπτέμβριο ώς το Νοέμβριο του 1943, και στη διάρκεια αυτών των μαχών βυθίστηκαν στη θάλασσα του νησιού πολλά πλοία και αεροπλάνα. Κάπως έτσι, ο βυθός της Λέρου αποτελεί ένα μοναδικό μουσείο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για όσους ασχολούνται με τις καταδύσεις και ο υποβρύχιος πλούτος του νησιού είναι πόλος έλξης για τον τουρισμό. Στο Λακκί, στην περιοχή της Μερικιάς, βρίσκεται βυθισμένο το καταδρομικό «Βασίλισσα Ολγα», από το Σεπτέμβριο του 1943. Γύρω από το νησί υπάρχουν δεκάδες ίσως πολεμικά αεροπλάνα της Λουφτβάφε και της RAF, ενώ μέχρι στιγμής έχει ανασυρθεί ένα Γιούνκερ της Λουφτβάφε.

ΠΩΣ ΠΑΜΕ

 Με πλοίο της Blue Star Ferries (T/210-89.19.800, www.bluestarferries.gr) από Πειραιά κάθε Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη και Σάββατο. Το κόστος του εισιτηρίου είναι 37 ευρώ το άτομο στην οικονομική θέση, 70,50 ευρώ σε τετράκλινη εξωτερική καμπίνα και 100,50 ευρώ το αυτοκίνητο.

 Επίσης, αεροπορικώς, με καθημερινές πτήσεις της Olympic Air (Τ/210-35.50.500, 801.801.01.01, www.olympicair.com).

ΔΙΑΜΟΝΗ

Crithoni's Paradise hotel (Κριθώνι, T/22470-25.120-21-22, www.crithonisparadisehotel.gr). Τέσσερα κτίρια που στεγάζουν 122 δωμάτια, 9 σουίτες, μεταξύ αυτών και μία προεδρική, και μία βίλα 120 τ.μ. Ολα τους πολυτελή και με θέα είτε στη θάλασσα είτε στον κήπο. Το ξενοδοχείο διαθέτει επίσης μπαρ, μίνι μάρκετ και άλλα καταστήματα, πισίνα, γυμναστήριο, σάουνα και τζακούζι, γραφείο ταξιδίων και ενοικίασης αυτοκινήτων.

Νefeli Hotels & Resorts (Κριθώνι, T/22470-24.611, 24.710-711, www.nefelihotels.com). Μονόχωρα, δίχωρα και τρίχωρα διαμερίσματα, άλλα καινούργια και άλλα ανακαινισμένα, και όλα πλήρως εξοπλισμένα. Ευρύχωρα και περιποιημένα, μέσα σε έναν υπέροχο κήπο με πισίνα.

Αρχοντικό Αγγέλου (Αλιντα, Τ/22470-22.749, 6944-908.182, www.hotel-angelou-leros.com). Σε παλιό σπίτι του 1895 θα βρείτε σήμερα έναν φιλόξενο ξενώνα δέκα δωματίων, με παραδοσιακή διακόσμηση και εξαιρετικό σπιτικό πρωινό. 80 - 110 ευρώ τα στάνταρ δωμάτια 3, 7 ή 8, 100 - 130 ευρώ τα superior δωμάτια 1, 2 ή 4, 140 - 260 ευρώ οι σουίτες 5 και 6 στον πρώτο όροφο, 130 - 150 ευρώ οι σουίτες 9 και 10 στο ισόγειο. Οι τιμές είναι για δύο άτομα, ενώ οι σουίτες μπορούν να φιλοξενήσουν μέχρι τέσσερα άτομα. Τιμή πρωινού κατ' άτομο: 12,5 ευρώ.

ΦΑΓΗΤΟ

 • Μύλος (Αγία Μαρίνα, Τ/22470-24.894, www.mylostavern.gr). Τραπέζια πάνω στη θάλασσα, με θέα στον χαρακτηριστικό πέτρινο μύλο αλλά και τον κόλπο της Αγίας Μαρίνας, και γεύσεις θαλασσινές και... υπέροχες. Αξέχαστες θα μας μείνουν η γαριδομακαρονάδα και οι σουπιές πέστο διά χειρός Μάριου. Οσο για επιδόρπιο, θα είστε τυχεροί αν πετύχετε σορμπέ με γεύση δυόσμου. Σαν μοχίτο χωρίς αλκοόλ!

• Ψαροπούλα ή «του Αποστόλη» (Παντέλι, Τ/22470-25.200). Μία από τις καλύτερες και πλέον φημισμένες ψαροταβέρνες ολόκληρης της χώρας, η οποία λειτουργεί από το 1962. Εδώ θα έρθετε για αστακομακαρονάδα, ψαρόσουπα και όλους τους υπόλοιπους γνωστούς και νόστιμους θαλασσινούς μεζέδες.

• Δημήτρης ο Καράφλας (Σπηλιά, Τ/22470-25.626). Για φρέσκα ψάρια και θαλασσινά, αλλά και θαυμάσιες σαλάτες από τον σεφ Δημήτρη Παντελίδη. Στα συν -εκτός από τις εξαιρετικές γεύσεις- η θέα στη θάλασσα και τη μικρή καταπράσινη παραλία του Βρωμόλιθου!

• Πέτρινο (Λακκί, Τ/22470-24.807). Είναι η αγαπημένη ταβέρνα των ντόπιων, με παραδοσιακή κουζίνα και πολύ καλά κρεατικά.

ΓΛΥΚΟ

 Το ζαχαροπλαστείο «Παραδοσιακό» της οικογένειας Καρπαθάκη βρίσκεται στην Αγία Μαρίνα και σερβίρει την καλύτερη «πατσαβουρόπιτα» του νησιού, αλλά και όλα τα υπόλοιπα παραδοσιακά γλυκίσματα της Λέρου και των Δωδεκανήσων.

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

Το ωσάν πειρατικό πλοίο «Barbarossa» ξεκινάει καθημερινά από την Αγία Μαρίνα και πραγματοποιεί ημερήσιες εκδρομές στα γύρω νησιά: Ασπρονήσια, Τηγανάκια, Λειψοί, Αρκιοί, Μαράθι. Αναχώρηση στις 11.00 και επιστροφή στις 19.00. Κόστος: 20 ευρώ το άτομο (10 ευρώ για παιδιά έως 14 ετών). Πληροφορίες: Τ/6978-048.715, 6978-793.670.