Αλέξης Παπαχελάς: Η Ελισάβετ ήταν η τελευταία σταθερά, η σοφή ηγεσία που δεν είχε Twitter αλλά εμβέλεια, το βάθος της παράδοσης και το εύρος της Ιστορίας

Γράφει ο Αλέξης Παπαχελάς στην Καθημερινή 

Είναι εντυπωσιακές οι ατέλειωτες ουρές Bρετανών που αναμένουν με τις ώρες να αποχαιρετίσουν τη βασίλισσά τους. Αναρωτιέσαι τι μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτό το φαινόμενο, πέρα από τη βρετανική αφοσίωση στην παράδοση και στις συντεταγμένες ουρές… Eχω την αίσθηση ότι κρύβεται μια μεγάλη αγωνία, για αυτό που αφήνουν πίσω τους και για αυτό που έρχεται.

Η Μεγάλη Βρετανία ήταν μια μοναδική αυτοκρατορία. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έπαψε να είναι αυτοκρατορία, αλλά δεν έχασε τη λάμψη και σε ένα βαθμό την επιρροή της. Ο,τι έχασε σε πραγματική ισχύ το κέρδισε σε ήπια χάρη, στη γενναία στάση της στον Πόλεμο, με τη μυθική προσωπικότητα του Τσώρτσιλ να δεσπόζει.

Το σύστημα που δημιούργησαν άλλωστε οι Aμερικανοί μετά το 1945 επέτρεπε σε χώρες που ήταν αυτοκρατορίες, όπως η Μ. Βρετανία, να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους ως μεγάλες, σοβαρές, εύρωστες χώρες. Εστω και αν δεν μπορούσαν πια να συμμετάσχουν στο παγκόσμιο παιχνίδι των υπερδυνάμεων. Οι Αγγλοι συνέχιζαν να είναι εξαιρετικοί στην πνευματική ζωή, στη διπλωματία και στη συλλογή πληροφοριών, στην επιχειρηματικότητα, στο στυλ. Χωρίς όμως να είναι πια μια μεγάλη δύναμη.

Η Ελισάβετ ήταν το νήμα που κράτησε –για δεκαετίες– τη συνέχεια ανάμεσα σε ένα ένδοξο χθες και σε ένα συρρικνωμένο σήμερα. Εκπροσωπούσε τη σταθερότητα, την παράδοση, τη σύνεση και φυσικά το μεγαλείο που σε ένα βαθμό βοήθησαν να συντηρηθούν αβάσιμες ψευδαισθήσεις, θολώνοντας με τις αρετές της την γκρίζα πραγματικότητα.

Οι Βρετανοί πέρασαν πολλά και δύσκολα τις δεκαετίες που προηγήθηκαν, αλλά εκείνη βρισκόταν στον θρόνο. Υπήρξε η σταθερά, το σημείο αναφοράς που όταν δοκιμάζονταν οι αντοχές της χώρας, μαζί και ο θρόνος, απορροφούσε τους κραδασμούς.

Η Μ. Βρετανία, όπως και η υπόλοιπη Δύση, μπήκε τα τελευταία χρόνια σε μια έντονη περιδίνηση. Οι ηγεσίες της φτήνυναν, η πόλωση μέσα στην ίδια την κοινωνία οξύνθηκε και οι Βρετανοί πήραν αποφάσεις που έδειξαν θυμό αλλά και εσωστρέφεια.

Βρέθηκαν εκτός Ευρώπης χωρίς να μπορούν να παίξουν πια σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο, παρά την επιμονή τους στην ειδική σχέση με τις ΗΠΑ και τη δυναμική ανάμειξη στην Ουκρανία. Οσο, όμως, και να βρίσκει ρόλο η πάλαι ποτέ υπερδύναμη στο πλαίσιο ενός νέου ψυχρού πολέμου, οι πολίτες της καταλαβαίνουν πόσο διαφορετικό ήταν το χθες από το σήμερα.

Η Ελισάβετ ήταν η τελευταία σταθερά. Ηταν η σοφή ηγεσία που δεν είχε Twitter αλλά διέθετε εμβέλεια, το βάθος της παράδοσης και το εύρος της Ιστορίας. Η προσωποποίηση της σιγουριάς σαν αντίβαρο στις ταχύτατες εξελίξεις. Η διττή στιβαρή απεικόνιση –πρόσωπο και θεσμός ταυτόχρονα– σε έναν αβέβαιο ορίζοντα.

Ο καθησυχασμός της ανάγκης να υπάρχουν θεσμοί και αξίες που δεν γκρεμίζονται και είναι παντός καιρού. Κι όλα τα παραπάνω σε μια εποχή που ό,τι ξεχωρίζει διαστρεβλώνεται, αποδομείται και απαξιώνεται.

Είμαι σίγουρος ότι η Μ. Βρετανία στη μετά Ελισάβετ εποχή θα βρει την ταυτότητα και τα πατήματά της. Προς το παρόν, πάντως, πενθεί για τον θάνατο μιας βασίλισσας και για το τέλος μιας εποχής. Ισως να έλθει πιο κοντά μας. Πήρα μια γεύση της εγγύτητας την εποχή του Brexit, όταν έβλεπα φίλους Βρετανούς να τσακώνονται σαν… Έλληνες.